Het belang van gehoorbescherming voor muzikanten - een verdiepende blog

1. Waarom is gehoorbescherming zo belangrijk voor muzikanten?

Dave Grohl, Sting, Bono, Ryan Adams, Will.i.am, Brian Wilson, Phil Collins, Grimes, Eric Clapton, Paul Gilbert, Eric Jonson, James Hetfield, Moby, Danny Elfman, Barbra Streisand, Chris Martin van Coldplay, Iggy Pop, Peter Townsend, Roger Daltrey, Liam Gallagher, Brian Johnson van AC/DC. 

Wat hebben al deze artiesten gemeen? Het zijn allemaal artiesten die in het openbaar gesproken over hun gehoorverlies en de schade die jaren van luisteren naar harde muziek aan hun oren hebben aangericht.

Gehoorverlies door lawaai is het grootste risico in de muziekindustrie.

Blootstelling aan harde geluiden is een van de meest voorkomende oorzaken van gehoorverlies. Het kan iedereen overkomen, maar vooral muzikanten lopen risico. Als muzikanten zijn we volledig afhankelijk van onze oren. Ze houden ons scherp, ze zorgen ervoor dat onze instrumenten klinken zoals we willen en ze laten ons op allerlei plekken inspiratie opdoen.

Kortom, we kunnen niet zonder onze oren, dus wees er zuinig op! Maar als muzikant en muziekliefhebber brengen we onze oren toch veel te vaak in gevaarlijke situaties.

Natuurlijk verslechtert de kwaliteit van je gehoor na mate je ouder wordt. Maar als drummer, gitarist, DJ of studiomuzikant komen we vaak in situaties waarbij we heel snel gehoorbeschadiging kunnen oplopen. En je hoeft hier niet eens muzikant voor te zijn. Ook het te lang luisteren naar muziek via je AirPods of naar concerten of de discotheek gaan brengt je oren in gevaar.

Een kwart van de Nederlandse jongeren heeft gehoorschade

Volgens onderzoekers van het Academisch Medisch Centrum Amsterdam (AMC) heeft een kwart van de Nederlandse jongeren tussen de 12 en 25 jaar gehoorschade. En naar schatting lijdt één op de acht mensen in Nederland - van alle leeftijden - aan een vorm van gehoorverlies. En de aantallen nemen alleen maar toe. Het is dus van enorm belangrijk dat wij stappen ondernemen om onze oren voor de lange termijn te beschermen.

Voordat ik meer uitleg geef over hoe we gehoorbeschadiging kunnen voorkomen is het belangrijk om te snappen wat gehoorbeschadiging is. En om dat uit te leggen beginnen we met de werking van ons oor. Pak er ff een kop koffie of thee bij!

2. Hoe werkt je oor?

Het oor vertaalt de fysieke beweging van lucht (geluidsgolven) in elektrische signalen (zenuwimpulsen) die in de hersenen worden verwerkt en geïnterpreteerd waardoor jij door hebt er qua geluid in de wereld om je heen gebeurt.

De geluidstrillingen komen je oren binnen en zorgen ervoor dat je trommelvlies gaat trillen. Achter het trommelvlies bevindt zich een met lucht gevulde ruimte met daarin de drie kleinste botjes die ons lichaam kent: de gehoorbeentjes. Deze gehoorbeentjes worden hamer, aambeeld, en stijgbeugel genoemd en scharnieren aan elkaar. De trillingen van het trommelvlies worden via deze gehoorbeentjes omgezet naar mechanische energie en via het ovale venster (fenestra vestibuli) doorgegeven aan het midden-oor. Het middenoor zorgt voor de omzetting van geluidstrilling naar een trillingsgolf in het met vloeistof gevulde slakkenhuis welke in het binnenoor ligt. Deze trillingsgolf brengt duizenden zeer fijne haarcellen (trilharen) in het slakkenhuis in beweging. Deze haarcellen zijn gerangschikt volgens de frequentierespons van hoog (het dichtst bij het ovale venster) naar laag (aan het einde van de opgaande cochleaire spiraal). Deze haarcellen wekken door de beweging elektrische stroompjes op die door de gehoorzenuw wordt doorgegeven aan de hersenen. Elke haarcel zendt zijn eigen unieke frequentie naar de hersenen, waar ze worden geïnterpreteerd en als geluid aan je bewustzijn worden gepresenteerd.

3. Wat is gehoorbeschadiging en wat merk je er van?

Bij gehoorschade ontstaat er schade aan deze haarcellen. Dit ontstaat doordat de haarcellen in de oren beschadigd raken of helemaal kapot gaan. Dit kan in één keer gebeuren als het geluid erg hard is, maar het kan ook gebeuren als er te vaak of te lang naar harde geluiden geluisterd wordt. Hierdoor slijten de haarcellen in het oor. Hoe groter de gehoorschade, hoe meer haarcellen er kapot zijn. Als de haarcellen beschadigd zijn geven ze geen of de verkeerde informatie door. De beschadiging van de haarcellen en zenuwcellen treedt eerst op in de hoge frequenties en typisch vooral op 4 kHz, het spraakgebied. Ook het oorsuizen ten gevolge van lawaai ligt op deze frequentie.

Gelukkig zijn er waarschuwingssignalen die erop wijzen wanneer er schade optreedt. Bij gehoorschade zijn er twee fasen te onderscheiden. In eerste instantie is er de tijdelijke gehoorbeschadiging. Tijdelijke drempelverschuiving “ temporary threshold shift” (TTS) is een fenomeen waarbij langdurige blootstelling aan harde geluiden ervoor zorgt dat de haarcellen en zenuwen ongevoeliger worden of hun frequentierespons verschuift. Je merkt dit door oorsuizen. Dit is dus eigenlijk het geluid van gestreste en stervende haarcellen. Hoewel het meestal na enkele uren of dagen verdwijnt, is er onvermijdelijk een zekere mate van blijvende schade, en het is een voorbeeld van een van de eerste tekenen van gehoorverlies, tinnitus genaamd.

Een ander afweermechanisme houdt verband met een kleine spier die is verankerd aan de gehoorbeentjes en die reflexmatig samentrekt met plotselinge harde geluiden. Deze reactie vermindert de hoeveelheid trillingen die naar het binnenoor wordt doorgegeven. Hoewel deze autonome beschermende maatregelen helpen, hebben ze ook invloed op wat je hoort. Het is de hoofdoorzaak van de "luistermoeheid" die optreedt wanneer je gedurende lange tijd muziek luistert op stevig volume zoals je doet als je een nummer mixt of mastert. Je hoort niet goed meer wat er gebeurt, en dit zal je mix of master niet ten goede komen! Daarom is het belangrijk om regelmatig een pauze te nemen tijdens het mixen om je oor rust te geven en te voorkomen dat de TTS-afweermechanismen je mix niet in de war brengen.

Permanente gehoorschade

Bij de tweede fase is de gehoorbeschadiging onomkeerbaar. Als je te vaak in de TTS-zone bent geweest lijdt dat uiteindelijk tot een permanente drempelverschuiving (PTS), die de geluidsperceptie onomkeerbaar beïnvloedt. Er zijn dan te veel haarcellen beschadigd of afgestorven. Je hoort bepaalde frequenties slechter of helemaal niet meer. Het gehoorverlies blijft voorgoed aanwezig en ook het oorsuizen neemt niet meer af. En kan worden vergezeld met piepende, fluitende of brommende tonen in je oor, doordat beschadigde haarcellen verkeerde informatie doorgeven aan je hersenen. Dit wordt tinnitus genoemd. Doorgaans zal gehoorschade eerst het 4kHz-frequentiebereik beïnvloeden en vervolgens in de loop van de tijd uitbreiden naar de omringende frequenties, waarbij de blootstellingsduur een belangrijke rol speelt.

Maar er zijn meer symptomen van gehoorschade. Je oor kan ook ongevoeliger en onnauwkeuriger worden waardoor je minder goed in staat om geluiden van elkaar te onderscheiden. Daardoor wordt bijvoorbeeld het volgen van een gesprek in een rumoerige ruimte steeds lastiger. Ook kan je een overgevoeligheid voor bepaalde frequenties krijgen, hyperacusis genaamd.

Maar ook zonder deze waarneembare symptomen kan er al gehoorschade aanwezig zijn. Een gehoortest bij een audicien kan gehoorschade aan het licht brengen nog voordat de symptomen worden opgemerkt. Veel geluidstechnici en muzikanten laten hun gehoor daarom jaarlijks testen om gehoorschade te ontdekken voordat ze symptomatisch en waarschijnlijk onomkeerbaar worden.

Gehoorbeschadiging kan ook leiden tot concentratie- en leerproblemen, sociaal isolement en zelfs depressie.

Als je eenmaal gehoorbeschadiging hebt, is dit niet meer te genezen. Kapot is ook echt kapot. En er is (nog) niets dat de wetenschap of geneeskunde kan doen behalve symptoombestrijding door het gebruik van een soort gehoorapparaat of ruisonderdrukkingsapparaat. Hoewel er een paar medicijnen zijn die tinnitus symptomatisch kunnen verlichten, zijn er geen die het omkeren of zelfs het oor laten genezen. Deze onherstelbare schade is de belangrijkste reden dat we ons richten op de bescherming en het behoud van ons gehoor.

4. Hoe snel loop je gehoorbeschadiging op?

Onze oren kunnen slechts een beperkte hoeveelheid geluid per dag aan voordat ons gehoor beschadigd. Die limiet wordt beïnvloed door zowel de intensiteit van het geluidsvolume als de duur. Zie geluid als een kraan en je oren als een emmer. Hoe harder het water in de emmer stroomt, hoe sneller de emmer vol raakt. Wanneer de emmer overloopt, krijg je een gehoorbeschadiging.

Gehoorschade loop je op als je vaak en lang naar hard geluid luistert van meer dan 85 decibel (vergelijkbaar met het geluid van druk straatverkeer) of slechts één keer een oorverdovend geluid hoort (meestal binnen het bereik van 110-140 decibel). Grote boosdoeners zijn harde muziek luisteren via je koptelefoon/oordopjes, tijdens het bespelen van een luid muziekinstrument zoals een drumstel, of met de band spelen in een oefenruimte, optreden, tijdens concertbezoek of tijdens het uitgaan.

Muziek luisteren via oordopjes vanaf je telefoon op maximaal niveau kan een geluid produceren van 105 decibel. Bij het gemiddelde rockconcert komt het volume al snel rond de 115 decibel (dB) uit. Volgens de richtlijnen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) bereik je bij 115 dB al na 3 minuten (!!) de maximale dagelijkse blootstellingslimiet, maar toch staan we vaak een stuk langer bij een concert of in een discotheek.

Om de zaken in perspectief te plaatsen, 115 decibel is luider dan een elektrische handboormachine, die 90 decibel geluid maakt. Een bouwvakker zou deze tool nooit gebruiken zonder gehoorbescherming, maar veel muzikanten spelen regelmatig zonder oordopjes of andere bescherming op plekken waar het geluid veel harder is.

Hier een leuke video van drummer Michael Schack waarin hij laat zien wat het geluidsniveau is binnen diverse muziekgenre's met akoestische drums.

Zo zie je maar dat het bespelen van een akoestische drumkit al snel over de 100 decibel gaat. En belangrijk: het is gemeten op een aantal meter afstand van het drumstel. Moet je nagaan hoe hard het voor de drummer zelf is!

Begin nu met het beschermen van je oren!

Het is nooit te vroeg (of te laat!) om te leren zorgen voor het enige paar oren dat je ooit zult hebben. Nu je begrijpt hoe je oren werken, hoe ze beschadigd kunnen raken en hoe je dit kan voorkomen, is het tijd om meteen stappen ondernemen!

5. Wat kan ik er aan doen?

Het klinkt zo simpel, maar het is vaak zo lastig: zet het volume van je koptelefoon of in-ears niet te hard! En zorg ervoor dat je ALTIJD met gehoorbescherming speelt, helemaal tijdens live concerten, in de oefenruimte met je band of als je op een akoestisch drumstel speelt. En neem voldoende ‘geluids-pauze’. Ga regelmatig even de stilte in. Gewoon even niets.

Meten is weten. Er bestaan verschillende apps om de geluidssterkte te meten. Vanaf 85 decibel kan gehoorschade ontstaan. Elke 3dB harder, verdubbelt het geluid. 103 dB is dus twee keer zo hard als 100 dB. Speel je vaak met je band in een oefenruimte? En is er geen decibelmeter aanwezig? Neem er dan zelf een mee, of gebruik een app op je telefoon. Zo ben je eerder bewust van de geluidsniveaus.

De leadzanger van Coldplay, Chris Martin, vecht al jaren tegen tinnitus. Hij zei: "Voor je oren zorgen is helaas iets waar je niet aan denkt totdat er een probleem is. Ik heb al ongeveer 10 jaar tinnitus en sinds ik mijn oren begon te beschermen, is het niet erger geworden... maar ik wilde dat ik er eerder over had nagedacht.

Dus van af nu: ALTIJD gehoorbescherming gebruiken als je de oefenruimte in duikt, gaat drummen, optreden of naar concerten gaat!

6. Welke soorten oordoppen zijn er?

Er zijn diverse typen oordopjes, variërend van de bekende schuimdoppen tot op maat gemaakte oordopjes die  een paar honderd euro kunnen kosten. Ze hebben allemaal hun voor- en nadelen.

Schuimrubberen oordoppen

Als je op dit moment nog helemaal niets doet aan bescherming van je oren, is de eerste en gemakkelijkste stap het aanschaffen van een paar eenvoudige schuimrubberen oordopjes. Hoewel ze zeker niet de beste oordopjes voor muzikanten zijn, kosten ze maar een paar euro en zijn ze te vinden bij de meeste drogisterijen en bouwmarkten. Stop gewoon een setje schuimrubberen pluggen in je rugzak, gitaarhoes, drumstokkentas of portemonnee. Dan heb je in ieder geval altijd iets bij je.

Ondanks dat je deze doppen best wel vaker kan gebruiken, zijn deze oordoppen eigenlijk voor eenmalig gebruik. Natuurlijk zijn ze met wat afwasmiddel in een lauw sopje schoon te maken. Dan kan je er wat langer van genieten.

Er zitten wel een paar grote nadelen aan deze pluggen. Als eerste creëert dit type oordoppen een lichte druk op de wanden van de gehoorgang om de afdichting te creëren. Dit kan bij langdurig gebruik leiden tot irritatie en zelfs pijn in de gehoorgang. Het tweede nadeel is dat dit soort dopjes de hogere frequenties meer dempt dan de lagere, waardoor ze een gedempt of modderig geluid produceren.

Maar iets is beter dan niets!

Geflensde oordoppen

Deze siliconen oordoppen zijn vaker te gebruiken dan de schuimrubberen varianten. De geluidskwaliteit is misschien net wat beter dan de schuimrubberen pluggen, maar er zijn ook fabrikanten die hier speciale muzikanten-filters voor leveren.

High-fidelity oordopjes

Echter, onderzoek heeft aangetoond dat onze oren niet lineair horen; naarmate het volume toeneemt, worden onze oren hypergevoelig voor frequenties tussen 1 kHz en 6 kHz. Dit gebeurt doordat de gehoorgang-resonantie als een natuurlijke versterker voor die frequenties werkt. We weten ook dat mensen met gehoorverlies door lawaai doorgaans het meeste verlies vertonen in diezelfde frequenties. De beste muzikanten-oordoppen zijn de oordoppen die hier rekening mee houden.

Op maat gemaakte oordoppen

De laatste variant die we bespreken zijn de op maat gemaakte oordoppen. Ze worden gevormd naar de binnenkant van je oren, dus ze beloven een perfecte pasvorm - er is in wezen geen druk op de zijkanten van je gehoorgang, wat de oorzaak is van het ongemak van andere oordoppen. Het nadeel is dat op maat gemaakte oordopjes een stuk duurder zijn, en dat je eerst bij audioloog  een mal zal moeten laten maken.

Meestal zitten er meerdere filters bij zo’n setje. Het is dus belangrijk om de juiste filters te gebruiken. Ook hier geldt: ben je drummer, of speel je vaak met je band in een oefenruimte? Pak dan het filter met de hoogste dempingwaarde.

Op maat gemaakte oordoppen worden aangeboden door bedrijven die gespecialiseerd zijn in high-end audio- en hoortoestellen, zoals JH Audio, Westone, Sensaphonics.

7. Waar moet ik op letten als ik gehoorbescherming koop?

Het aller belangrijkste is de juiste pasvorm. Te kleine oordoppen 'lekken', waardoor de demping niet optimaal zal zijn. Te grote oordoppen krijg je moeilijk in. En als je ze er al ingepropt krijgt, zal er teveel demping optreden, waardoor de geluidskwaliteit slecht is.

8. Geteste oordoppen: ons advies

Ik heb door de jaren heen heel wat verschillende oordoppen gekocht en uitvoerig getest. Deze twee komen bij mij als beste uit de test en ik heb altijd wel een paar van bij me, of ik nu de oefenruimte in ga, of naar een concert ga: ik heb altijd oordoppen in.

Alpine MusicSafe Pro: beste allround muziekoordoppen

De Alpine MusicSafe Pro is speciaal ontworpen voor muzikanten en worden beschouwd als een van de beste universele oordopjes op de markt. In de verpakking zitten drie oordopjes in, twee om te gebruiken en één als reserve. Super handig!

Deze oordopjes hebben een dubbele flens, dus ze zijn gemakkelijk aan te brengen, maar ook discreter dan oordoppen met driedubbele flens. Het gebruikte materiaal is zacht en daardoor gemakkelijk in het oor te steken met een goede pasvorm en een comfortabele luisterervaring. 

Voordelen:

• Voldoende demping zonder verlies van geluidskwaliteit.
• Wordt geleverd met drie verschillende verwisselbare filters voor diverse dempingswaarde.
• Komt met een kleine bewaarhoes zodat je ze gemakkelijk opbergt en meeneemt. Je hangt 'm eenvoudig aan je sleutelhanger.
• Het meegeleverde en super handige draagkoord zorgt ervoor dat je ze niet snel kwijtraakt.
• Weinig onderhoud en gemakkelijk schoon te maken, een cleaner spray wordt meegeleverd.
• Nauwelijks zichtbaar en gaan ruim 100 keer mee.

Nadelen: 

• De Alpine Oordoppen worden niet op maat gemaakt, waardoor ze al dan niet perfect passen.
• De oordopjes kunnen bij langdurig gebruik wat irriterend worden.

Ze zijn te koop bij o.a. Bax-Shop.nl

Earasers: de beste geluidskwaliteit

De oordoppen van Earasers zijn niet de goedkoopste, maar misschien wel de doppen met de beste geluidskwaliteit. Ze hebben een frequentiereductieprofiel wat nauw aansluit bij de gemiddelde resonantiecurve van de gehoorgang, waardoor meer geluidsdemping wordt verkregen in hetzelfde gebied dat onze oren van nature versterken. Het resultaat is een vrijwel vlakke respons op het trommelvlies, die beter overeenkomt met wat het oor hoort bij lagere volumes. Earasers hebben een unieke gepatenteerde vorm die zacht contact maakt over een groot gebied in de gehoorgang, wat zorgt voor een comfortabele afdichting die meebeweegt met kaakbewegingen. Deze unieke vorm plaatst het filter ook dichter bij het trommelvlies, waardoor de lokalisatie wordt verbeterd en de muziekgelaagdheid behouden blijft. 

Ik waren een beetje bang dat het antenne-uitziende deel van de oordop zou afbreken omdat het een beetje dun aanvoelt, maar die zijn gelukkig sterk genoeg en zijn bij mij na veelvuldig gebruik nog niet afgebroken of versleten. 

Voordelen:

• Goede demping 
• Zeer goede geluidskwaliteit.
• Komt met een afsluitbaar bakje zodat je ze gemakkelijk opbergt en meeneemt.
• Weinig onderhoud en gemakkelijk schoon te maken.
• Nauwelijks zichtbaar en gaan ruim 100 keer mee.

Nadelen: 

• Bij de aanschaf moet je kiezen voor de juiste maat, het is soms lastig te bepalen welke maat je nodig hebt.
• Bij de aanschaf moet je kiezen voor een bepaald filter, wordt niet geleverd met diverse verwisselbare filters.

Deze Earasers zijn bij o.a. Bax-shop.nl te koop.