Analoge synthesizers en vintage keyboards, een beknopt overzicht.

Een synthesizer was tot de hernieuwde belangstelling voor “vintage” bijna net zo’n slechte investering als een computer. Voortdurend kwamen er nieuwe modellen op de markt met steeds meer mogelijkheden en geluiden. Er is  al een tijd een grote opleving in het gebruik van oude analoge keyboards en gedateerde toetseninstrumenten (Net als in de audio wereld waar er een opleving is in het  zwarte vinyl). Van mij mag het, ik ben gek op  die “oude” instrumenten met hun zeer eigen karakters en hun vaak warme sound.

Live blijft het natuurlijk moeilijk om zo’n stapel gevoelige keys neer te zetten. Maar het stond geweldig, als je in vroeger dagen Rick van der Linden (ik mocht het debuut van Trace van dichtbij meemaken!), Ton Scherpenzeel van kayak of Rick Wakeman van Yes in hun cockpits zag staan!

Voor de aardigheid heb ik mijn nog cd verzameling eens geïnventariseerd op de  verschillende namen, modellen en gebruikers. Het betreft globaal de muziek uit de periode 1965-1980, toevalligerwijs ook de hoogtij dagen van de symfo!  In die jaren heb ik ook vele groepen van dichtbij gezien. Hierbij een beknopt overzicht van de belangrijkste merken die  ik aantrof met een korte omschrijving.

DE MELLOTRON

De Mellotron werd in 1963 geïntroduceerd en is veelvuldig te beluisteren op de oude platen van de b.v. de Moody Blues, Genesis en Yes. In Nederland is de Mellotron bekend geworden door Earth and Fire en iets later Kayak. Bij de Mellotron komt het er simpelweg op neer dat als je een toets indrukt er een desbetreffende bandje met een vooraf opgenomen geluid wordt afgespeeld. Je hoort dan ook echte opgenomen instrumenten of koren. Technisch gesproken nam een band een hoop risico omdat de Mellotron zeer storingsgevoelig was.

Wie van ons symfomanen kan weerstand bieden aan bv “Watcher of the skies” van Genesis, of  “Mireille” van Kayak? Martin Oxford van IQ heeft eens gezegd,” juist als je het verwacht moet je de mellotron inzetten” en zo is het ook, heerlijk!

SYNTHESIZERS

Uiteraard was daar de Moog- minimoog veelvuldig gebruikt (en misbruikt) door o.a. Keith Emerson. Rick Wakeman en J.M Jarre. In Nederland waren Rick v..d Linden en Johan Timan bekende bespelers. Carlos (Wendy)  Carlos nam er een hele LP mee op.  De eerste generatie Moogs waren enkelstemmig (monofoon), naderhand verscheen de Polymoog welke meerstemmig was. Omdat je de monofone Moog zelf moest programmeren hadden spelers zoals Rick Wakeman en Keith Emerson een serie Moogs staan!

Andere bekende Synths waren de Arp Odessy een tweestemmige instrument en de Arp Pro Soloïst de eerste volledig voorgeprogrammeerde synthesizer.  Tony Banks gebruikte deze op de vroege Genesis lp’s en ook  The Enid kon er goed mee overweg. Verder waren daar de Italiaanse Davoli waarop Ton Scherpenzeel in de begintijd van Kayak speelde en de Roland. De eerste meerstemmige synthesizer was de Oberheim! Verder kwam ik de naam” Korg”ook veel tegen. Ik heb destijds een Korg Polysix verkocht voor 75 gulden!

STRINGENSENBLES

Bekend waren vooral de Solina, de Hohner en de Elka, wie gebruikte ze niet?. Het was een Nederlandse uitvinding  afkomstig uit de orgeltechniek, deze instrumenten gaven een kooreffect van strijkers, dus een aantal violen of cello’s die dezelfde toon speelden, wat een rijk geluid opleverde. Ze vormden een goedkoper en kleiner alternatief voor de Mellotron (zelf bezat ik ooit een Elka)

MOOG TAURUS

Een vorm van een Synthesizer welke met de voet wordt bespeeld,  vaak door de bassist. Het basgeluid wordt hiermee aangedikt tot een kamerbreed rollend geluid  wat vaak in de climax van een nummer wordt toegepast. Als dan ook nog de Mellotron wordt ingezet heb je echt een bombastisch geluid. In Nederland dankt de Golden Earring hun brede geluid mede aan de Taurus pedalen van Rinus Gerritsen, De eveneens Nederlandse band Taurus ontleende zelfs hun groepsnaam aan dit instrument. Ook Geddy Lee van Rush was een fervent en kundig bespeler. Gijs koopman en Jon Jowitt zijn (iets) jongere frequente gebruikers.

ELECTRISCHE PIANO’S

Allereerst was daar natuurlijk de “Fender Rhodes” piano met zijn specifieke ronde geluid , zo mooi te horen op “Riders on the Storm”van the Doors, belangrijk verschil met een gewone piano is dat er geen snaar maar een ronde metalen staaf wordt aangeslagen. Verder de “Wurlitzer” bij de Wurlitzer piano worden metalen tongetjes aangeslagen met ook een eigen specifiek geluid.

Supertramp ontleende voor een belangrijk deel hun groepsgeluid aan het staccato Wurlitzer geluid (Dreamer!). Een andere veel gebruikte elektrische piano was de loodzware en uit twee delen bestaande “Yamaha” CP70, die het model van een kleine vleugel had, die komt voor op de muziek van Genesis en Stevie Wonder.

Ook de “Hohner clavinet” was in de jaren een geliefd instrument, in dit geval werden de snaren niet aangeslagen maar aangetokkeld net als bij een clavecimbel. De Clavinet was zeer geschikt om het ritme te ondersteunen en is te horen op veel jazzrock lp’s uit die tijd.

ORGELS

De koning onder de orgels was en is natuurlijk de “Hammond”, bekend waren vooral de B3 de C3 en de A100 die weer steeds vaker opduiken. Dit zijn z.g. Toonwielorgels, tandwielen die om een stalen as draaien. Ook de z.g  Drawbars (schuifregelaars) zorgen voor het herkenbare geluid. Meestal worden deze orgels gebruikt in combinatie met de “Lesley box” (gemaakt door concurrent Lesley, hetgeen de heer Hammond zeer tegenstond!)  een speaker cabinet waarbij er voor de speaker een draaiende trommel is bevestigd die voor het oh zo heerlijke gorgelende geluid zorgt en het geluid in de rondte slingert.

Keith Emerson was natuurlijk een bekende beul op- en met deze Hammonds, Rick Wakeman bespeelde graag de C3. Iedereen kent natuurlijk wijlen John Lord van Deep Purple, vooral het intro van Child in Time met det (ook) zo kenmerkende schakelclick geluid van de Hammond. In onze lage landen was Rick van der Linden van Ekseption en later Trace een bekende bespeler  die tijdens optredens naast een stationair opgestelde Hammond een ander exemplaar als een “dolle stier”over het podium schopte en trok. Ook het Focus geluid was ondenkbaar zonder de Hammond Van Thijs van Leer.

In mijn ogen is er geen enkel orgel is in staat de emotie van de Hammond te evenaren. Hij kan  liefelijk  klinken en ontroeren zoals op A Whiter Shade of Pale en Repent Walpurgis van Procol Harem maar ook grommen, loeien en brullen, ik lust er wel  soep van.  De Nederlandse groep “Orgelvreten” geeft geweldige concerten met twee Hammonds en verteld tussendoor humoristisch over de geschiedenis van het Toonwielorgel!

Een ander veel voorkomende naam was het  “Farfisa” orgel, gebruikt op Tubular Bells en kenmerkend voor de sound van The Soft Machine. In Nederland ondermeer gebruikt door door Solution en Supersister Robert Jan Stips en Wijlen Willem Ennis waren meesters in het bespelen ervan en de vroege sound van deze bands kwam volkomen door het gebruik van de Farfisa met het fuzz pedaal en het o zo belangrijke zwelpedaal, hetgeen veel creativiteit vroeg van de bespelers.

Hans van Dongen.